Co oznacza TIR? Chyba niejedna osoba zainteresowana z transportem drogowym zastanawiała się, co kryje się pod tym skrótem. Popularne znaczenie tego słowa w niewielkim stopniu pokrywa się z formalnościami i możliwościami oferowanymi przez to rozwiązanie. Sprawdź, co oznacza skrót TIR i jak może ułatwiać międzynarodowy transport drogowy.
Co to znaczy TIR?
Co to jest TIR? Słowo TIR na dobre zagościło nie tylko w transportowym żargonie, lecz także w mowie potocznej jako określenie ciągnika siodłowego z naczepą. Zanim Polska w 2004 roku weszła do Unii Europejskiej, wiele spotykanych na drogach ciężarówek było oznaczonych z przodu i z tyłu granatowymi tabliczkami z białym napisem TIR. Definicją tego terminu są francuskie słowa Transport International Routier, które stanowią nazwę międzynarodowej konwencji celnej zawartej w 1975 roku. Jednym z założeń porozumienia było oznaczanie samochodów ciężarowych realizujących międzynarodowy transport drogowy wspomnianą tabliczką TIR w przedniej i tylnej części pojazdu lub zespołu pojazdów.
Co to jest konwencja TIR?
Konwencja TIR to międzynarodowe porozumienie zawarte przez 58 państw, do których należą m.in. wszystkie kraje z Europy i Ameryki Północnej, a także państwa Afryki Północnej, Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz Chile i Urugwaj leżące w Ameryce Południowej. Konwencja TIR zawarta w 1975 r. stanowiła rozwinięcie porozumienia opracowywanego przez Europejską Komisję Ekonomiczną Narodów Zjednoczonych (UNECE) od czasu zakończenia II Wojny Światowej.
Konwencja TIR okazała się wielkim sukcesem. W latach 80. i 90. XX w. wystawiano od 500 do 900 tys. karnetów TIR rocznie. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej przewoźnicy z naszego kraju nie potrzebują już karnetów TIR do wykonywania usług transportowych na terenie Wspólnoty z uwagi na unię celną wszystkich krajów członkowskich. Dlatego też znacznie rzadziej można spotkać na polskich drogach ciężarówki z tabliczkami zawierającymi skrót TIR. Obecnie z tego rozwiązania na terenie Europy mogą korzystać ciężarówki wykonujące transport rozpoczynający lub kończący się poza terytorium Wspólnoty, bądź gdy trasa przejazdu pomiędzy dwoma państwami należącymi do Unii Europejskiej biegnie przez terytorium państwa trzeciego.
Celem konwencji TIR jest ułatwienie międzynarodowego transportu towarów. W efekcie np. od ciężarówek przekraczających granice państw będących stronami porozumienia niepobierane są żadne dodatkowe zabezpieczenia lub gwarancje z tytułu należności celno-podatkowych w krajach tranzytowych, a także w kraju przeznaczenia towaru. Karnet TIR upoważnia do uznania zamknięć celnych dokonanych w trakcie rozpoczęcia lub wznowienia tranzytu. Dzięki temu towar nie jest poddawany czynnościom celnym podczas przekraczania granic kolejnych państw. Ewentualne czynności kontrolne mogą zostać przeprowadzone jedynie w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstw lub nadużyć. Co istotne, konwencja TIR nie może być stosowana podczas transportu towarów wrażliwych, takich jak produkty tytoniowe czy alkohol i produkty pochodne.
Czym jest karnet TIR?
Karnet TIR to dokument celny wystawiany na konkretny pojazd drogowy lub kontener. Jeden egzemplarz karnetu TIR może zostać wystawiony także na jeden zespół pojazdów, takich jak ciągnik siodłowy z naczepą lub samochód ciężarowy z przyczepą. W dokumencie muszą zostać zawarte dane pojazdu lub zestawu pojazdów, a także numer świadectwa uznania tych środków transportu. Należy pamiętać, że karnet TIR to jednorazowy dokument. Przed rozpoczęciem każdego międzynarodowego przejazdu zgodnego z procedurą TIR należy uzyskać nowy karnet.
Okładka karnetu TIR ma kolor pomarańczowy, z kolei wewnętrzne karty, nazywane także voletami, są koloru białego i zielonego. Liczba kart odpowiada ilości operacji związanych z załadunkami, przekraczaniem granic oraz rozładunkami towarów. Co ważne, w jednym karnecie TIR łączna liczba urzędów celnych wyjścia i wejścia nie może przekraczać czterech. W każdym z urzędów celnych wykorzystywana jest właściwa karta wchodząca w skład karnetu TIR. Dokumenty te są zabezpieczone przed fałszerstwem. Dlatego do produkcji karnetów TIR używane są kody kreskowe, znaki wodne i farba fluorescencyjna.
Przeczytaj także: Jakie są rodzaje, wymiary i zastosowanie naczep w transporcie drogowym?
Kto wydaje karnet TIR?
Odpowiedź na pytanie, kto wydaje karnet TIR, zależy od kraju siedziby przewoźnika. W Polsce dokumentację wydaje Zrzeszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych (ZMPD). Uzyskanie karnetu TIR to jednak dość złożony proces. Pierwszym krokiem jest zdobycie pozwolenia na korzystanie z karnetu TIR. Dochodzi do tego na podstawie zgody udzielonej przez Dyrektora Izby Celnej w Warszawie. W tym celu należy złożyć wniosek, którego zawartość określają przepisy postanowienia ministra finansów z dnia 17 sierpnia 2016 r. Dokument powinien zawierać następujące dane podmiotu składającego wniosek:
✅ nazwę lub imię i nazwisko,
✅ numer EORI,
✅ indywidualny numer identyfikacyjny wydany przez ZMPD, czyli krajowego stowarzyszenia poręczeń,
✅ imię, nazwisko i dane kontaktowe osoby odpowiedzialnej za kontakt w sprawach dotyczących procedury TIR,
✅ podpis wnioskodawcy oraz miejscowość i datę sporządzenia dokumentu.
Przepisy wspomnianego postanowienia wskazują określone dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o pozwolenie na korzystanie z procedury TIR. Co to znaczy w praktyce? Niezbędne jest przedstawienie następującej dokumentacji:
✅ zaświadczenia z banku prowadzącego rachunek rozliczeniowy przewoźnika dotyczącego wysokości obrotów na rachunku, udzielonych kredytów i pożyczek oraz zajęć wierzytelności pieniężnych na rachunku bankowym,
✅ pozytywnej opinii na temat możliwości korzystania przez firmę transportową z procedury TIR wydaną przez ZMPD,
✅ licencji na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego,
✅ oświadczenia o niedopuszczeniu się do poważnych bądź powtarzających się naruszeń przepisów prawa podatkowego lub celnego, a także oświadczenia o braku postępowań egzekucyjnych lub upadłościowych oraz o niezaleganiu z podatkami.
Zezwolenie na używanie karnetu TIR wydawane jest bezpłatnie, a jego ważność jest bezterminowa. Jednak w przypadku wykrycia poważnych naruszeń pozwolenie może zostać cofnięte. Ile kosztuje TIR? Opłatę za wydanie karnetu pobiera ZMPD. Ostatnia zmiana wysokości stawek miała miejsce 1 marca 2023 roku. Obecnie ceny karnetów TIR wynoszą:
✅ 159,95 zł za karnet zawierający 6 kart,
✅ 317,22 zł za karnet TIR zawierający 14 kart.
Do kosztu wydania karnetów doliczana jest także opłata manipulacyjna wynosząca 40 zł. Warto wziąć pod uwagę wszystkie wspomniane koszty negocjując zlecenia transportowe realizowane poza obszarem UE.
Do czego uprawnia karnet TIR?
Karnet TIR uprawnia do korzystania z międzynarodowego systemu poręczeń w transporcie drogowym. Suma gwarancyjna na terenie Unii Europejskiej, a także Armenii, Azerbejdżanu, Bośni i Hercegowiny wynosi 100 tys. euro. Z kolei na terenie Rosji, Turcji, Kazachstanu, Macedonii, Mołdawii i Białorusi maksymalna suma gwarancyjna to 60 tys. euro, a w innych krajach jest to 50 tys. dolarów amerykańskich. Co istotne wspomniane kwoty dotyczą tylko i wyłącznie poręczeń w zakresie opłat przywozowych. Jeśli firma transportowa nie pokryje należności celno-podatkowych wtedy zrzeszenie (w przypadku polskich przewoźników jest to ZMPD) opłaca te kwoty maksymalnie do wysokości sumy gwarancyjnej.
Przewoźnik odpowiada do pełnej wysokości nieopłaconych należności celno-podatkowych, a nie tylko do poziomu sumy gwarancyjnej karnetu TIR. Skrót tego typu zdarzeń przebiega następująco: zrzeszenie pokrywa opłaty przywozowe na rzecz krajowej instytucji celnej, a następnie dochodzi roszczeń od przewoźnika.
Przeczytaj także: Jak założyć firmę transportową?
Kto wypełnia karnet TIR?
Karnety TIR stanowią własność Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU). Dokumenty drukowane są w Genewie. Ważność każdego karnetu TIR wynosi maksymalnie 120 dni, licząc od daty wydania przewoźnikowi. Jeśli do tego czasu posiadacz nie otworzy karnetu TIR, dokument ten staje się nieważny i nie można już z niego korzystać. Po otworzeniu karnet pozostaje w mocy, aż do zamknięcia procedury w urzędzie celnym przeznaczenia.
W Polsce jedyną organizacją wydającą karnety TIR jest ZMPD. Dokument wypełniają następujące podmioty: ZMPD, organy celne oraz posiadacz karnetu. Ten ostatni zobowiązany jest do wypełnienia pól od 6 do 12 na okładce. Z kolei na manifeście towarów oraz na wszystkich woletach przewoźnik wypełnia pola od 2 do 15.
Operacje tranzytowe TIR na terenie Unii Europejskiej podlegają monitoringowi Nowego Skomputeryzowanego Systemu Tranzytowego (NCTS). Poza otwarciem karnetu niezbędne jest także przesłanie zgłoszenia na transport TIR do systemu NCTS. Obowiązek ten nie występuje w przypadku stosowania procedury awaryjnej, gdy np. system NCTS nie działa.
Procedura TIR – procedury uproszczone
Procedura TIR niesie wiele ułatwień dla wszystkich stron operacji transportowych. Dopuszczalne jest np. uproszczone zakończenie procedury TIR, które polega na bezpośrednim dostarczeniu towarów do upoważnionego odbiorcy z pominięciem urzędu celnego wejścia. W tym przypadku niezbędne jest uzyskanie statusu upoważnionego odbiorcy, które może zostać udzielone adresatowi przesyłki lub przedstawicielowi podmiotu, który systematycznie odbiera towary chronione karnetem TIR na zasadzie przedstawiciela pośredniego.
Istnieje także uproszczone rozpoczęcie procedury TIR. Wtedy samochód ciężarowy po załadunku nie musi udawać się do urzędu celnego wyjścia. W takim przypadku dopuszczalne jest samodzielne wykonanie zamknięć celnych przez posiadacza karnetu w miejscu uznanym, którego dane zawarto w pozwoleniu. Trzeba tylko dokonać stosownego wpisu w karnecie TIR oraz przybić pieczątkę o treści: „TIR – procedura uproszczona”. O status upoważnionego nadawcy TIR mogą ubiegać się także załadowcy. Z uwagi na wiele zmiennych negocjując w miejscach takich jak giełda transportowa warunki frachtów z miejscami dostaw lub załadunków poza terenem UE warto dokładnie ustalić warunki procedury TIR.
