Problemy na załadunku i rozładunku to codzienność przewoźników i kierowców. Są one przyczyną sporów pomiędzy firmami transportowymi, a spedytorami czy załadowcami i często mają negatywne konsekwencje, np. finansowe. Dlatego warto wiedzieć, jaka jest odpowiedzialność cywilna przewoźnika za załadunek i rozładunek, a także gdzie szukać przepisów dotyczących tego zagadnienia.
Kto odpowiada za przewożony towar?
Odpowiedzialność cywilna przewoźnika za załadunek i rozładunek wynika z przepisów ustawy prawo przewozowe oraz z konwencji CMR, a stosowanie konkretnych przepisów zależy od rodzaju wykonywanej usługi. Wszelkie szkody, czy ubytki na towarze powstałe podczas wykonywania transportu krajowego podlegają przepisom ustawy prawo przewozowe. Odpowiedzialność przewoźnika za załadunek i rozładunek, który realizuje transport międzynarodowy, podlega z kolei przepisom zawartym w konwencji CMR.
Omawiane czynności bywają problematyczne, ponieważ zdarza się, że w trakcie ich trwania dochodzi do opóźnień lub uszkodzeń towarów. Art. 43 ustawy prawo przewozowe ograniczają odpowiedzialność przewoźnika za uszkodzenie towaru podczas załadunku i rozładunku. Zgodnie z ust. 1, jeśli umowa lub przepis lokalny nie stanowią inaczej, czynności ładunkowe należą odpowiednio do obowiązków nadawcy bądź odbiorcy. Ponadto ust. 2 wskazuje, że podmioty wykonujące czynności ładunkowe zobowiązane są do wykonania ich w sposób zgodny z przepisami ruchu drogowego i ustawy o drogach publicznych.
Czynności ładunkowe domyślnie powinny zostać wykonane przez nadawcę lub odbiorcę przesyłki. W przypadku ewentualnego przeładowania samochodu ciężarowego podmiot dokonujący załadunku także może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Choć nie zostało to sprecyzowane w przepisach, odpowiedzialność cywilna przewoźnika drogowego za załadunek i rozładunek dotyczy zabezpieczenia towaru przy pomocy standardowego wyposażenia naczepy, czyli pasów, mat antypoślizgowych, czy narożników.
Szczególny sposób zabezpieczenia przesyłki powinien zostać zawarty w zleceniu, podobnie jak ewentualny załadunek lub rozładunek towaru przez kierowcę. Warto więc doprecyzować te kwestie negocjując warunki frachtów pochodzących z takich źródeł jak np. giełda przewoźników.
Jaka jest odpowiedzialność przewoźnika według konwencji CMR?
Jednym z podstawowych aktów prawnych stosowanych w transporcie międzynarodowym jest konwencja CMR. Odpowiedzialność przewoźnika za załadunek i rozładunek została zawarta w art. 17. Według ust. 1 tego przepisu przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, lub za jego uszkodzenie, które nastąpi w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Ponadto zgodnie z ust. 3 przewoźnik nie może powoływać się na zwolnienie od odpowiedzialności ze względu na wady pojazdu, który skierował do wykonania usługi transportowej.
Z jakiej szkody może wynikać odpowiedzialność cywilna przewoźnika za rozładunek i rozładunek?
✅ uszkodzenie – zmiany jakościowe towaru, które skutkują obniżeniem jego wartości użytkowej lub handlowej. Zalicza się do tego m.in. zamoczenie, zgniecenie lub złamanie przewożonego ładunku.
Zlecenie transportowe
Prawa i obowiązki stron określa również zlecenie transportowe. To właśnie tutaj powinny być podane zasady współpracy pomiędzy przewoźnikiem, a podmiotem zlecającym wykonanie usługi. Jest punktem wyjściowym dla realizacji usługi przewozu. Określa się w nim m.in.:
✅ dane nadawcy i przewoźnika;
✅ dokładne wskazanie miejsca załadunku i rozładunku;
✅ umówioną datę przeprowadzenia załadunku i rozładunku;
✅ rodzaj przewożonego towaru z określeniem jego wagi brutto, ilości, rozmiarów i sposobu pakowania;
✅ rodzaj użytego pojazdu — przewoźnik jest zobowiązany użyć samochodów dostosowanych do specyfiki przesyłki;
✅ kwotę przewoźnego.
Jeżeli w zleceniu nie jest określone, kto odpowiada za załadunek i rozładunek, to przyjmuje się, że jest to obowiązek zleceniodawcy. Załadowca może oczekiwać od przewoźnika załadunku i rozładunku tylko w przypadku wpisania tego do zlecenia.
Wiemy z doświadczenia, że często zlecenia transportowe nie mają formy pisemnej i zawierane są mailem, na komunikatorach lub w formie ustnej. Bardzo istotne jest, żeby były tam niezbędne informacje dotyczące zamawianego przewozu.
Klauzula “24h/48h wolne od opłat”
Często w zleceniu transportowym można spotkać zapis: 24h/48h, przestoje w soboty, niedziele i święta są wolne od opłat. Oznacza on w praktyce, że wskazany czas postoju jest objęty wynagrodzeniem określonym w zleceniu i NIE można dochodzić dodatkowego odszkodowania za ten czas postoju. W związku z tym dopiero po jego upływie (24 lub 48 godzin, święto, weekend) można wysuwać roszczenia odszkodowawcze.
Niestety, pomimo iż takie klauzule są niekorzystne, to trudno byłoby znaleźć podstawy do stwierdzenia, że zapis taki jest sprzeczny z omówionymi przepisami. Brak opłat za okres od 24 do 48 godzin stało się praktyką w branży, sąd nie przychyli się do argumentacji opierające się na nadużycia prawa (art. 5 KC), czy sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 353 [1] KC). Co innego, jeżeli zastrzeżenie braku opłat za postój obejmuje okresy dłuższe np. już powyżej tych 48 h. Wtedy taki kierunek obrony mógłby być przekonujący, ale byłoby to w całości uzależnione od oceny sądu.
List przewozowy
W przewozie towaru i w przypadku spornej sytuacji najważniejszym dokumentem jest list przewozowy. Powinien on zawierać informacje dotyczące realizacji przewozu, którego warunki określone zostały w zleceniu. W dużym uproszczeniu przyjąć można, że zlecenie powinno określać, jak zlecenie powinno zostać wykonane, a list przewozowy zawiera faktyczne informacje z przebiegu realizacji tego zlecenia. Nadawca przesyłki powinien w liście przewozowym podać takie dane jak:
✅ dane nadawcy i przewoźnika;
✅ faktyczne miejsce załadunku i rozładunku;
✅ faktyczną datę przeprowadzenia załadunku i rozładunku;
✅ rzeczywistą ilość i rodzaj załadowanego i rozładowanego towaru.
Każdy przewoźnik musi mieć świadomość, że to po jego stronie jest obowiązek sprawdzenia stanu towaru i jego opakowania. Dlatego podczas załadunku należy zwrócić szczególną uwagę na przejmowaną przesyłkę. W szczególności czy ilości, waga, cechy i inne wpisane do listu przewozowego dane są zgodne ze stanem rzeczywistym.
Jeżeli przewoźnik zauważy jakiekolwiek niezgodności, powinien koniecznie wpisać swoje zastrzeżenia do listu przewozowego – jak mówi art. 9 ust. 2:
- W razie braku uzasadnionych zastrzeżeń przewoźnika, wpisanych do listu przewozowego, istnieje domniemanie, że towar i jego opakowanie były widocznie w dobrym stanie w chwili przyjęcia przez przewoźnika i że ilość sztuk, jak również ich cechy i numery były zgodne z oświadczeniami w liście przewozowym.
Kiedy odpowiedzialność przewoźnika jest wyłączona?
Przepisy konwencji CMR podobnie jak postanowienia zawarte w ustawie prawo przewozowe ograniczają odpowiedzialność przewoźnika za załadunek i rozładunek. W szczególności, gdy doszło do manipulowania, ładowania, rozmieszczania lub wyładowywania towaru przez nadawcę, lub odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy bądź odbiorcy.
Według art. 17. ust. 2 konwencji CMR odpowiedzialność ta może zostać wyłączona pod pewnymi warunkami. Dzieje się tak, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem niewynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec. Niemniej udowodnienie, że utrata, uszkodzenie lub opóźnienie dostawy wyniknęło z przyczyn wskazanych w art. 17 ust. 2 ciąży na przewoźniku.
Do jakiej kwoty odpowiada przewoźnik?
Wysokość kwoty z tytułu odpowiedzialności cywilnej przewoźnika za załadunek i rozładunek zależy od rodzaju przewinienia, a szczegółowych informacji na ten temat należy szukać m.in. w art. 23 konwencji CMR. W przypadku opóźnienia dostawy kwota odszkodowania nie może przekraczać wysokości frachtu. Udowodnienie kosztów wynikających z opóźnienia otrzymania przesyłki spoczywa na zleceniodawcy. Z kolei w razie ubytku bądź utraty przesyłki wartość odszkodowania określana jest na podstawie cen giełdowych lub rynkowych. Odpowiedzialność przewoźnika za załadunek i rozładunek w tym przypadku ogranicza się do kwoty 8,33 jednostki rozrachunkowej SDR za każdy kilogram brakującej wagi towaru brutto.
Odstąpienie od umowy przez przewoźnika
Często na załadunku, kierowcy spotykają się z sytuacją, w której pomimo podstawienia pojazdu na czas, przewóz nie może się rozpocząć, gdyż załadowca nie zdążył przygotować przesyłki. Zdarza się też, że brak jest pracowników, którzy mogliby załadować towar, lub ma on inne wymiary, niż podano w zleceniu. Bywa także, że nie dochowano formalności celnych potrzebnych do tego, żeby rozpocząć transport.
Dla przewoźnika przesyłka, na której załadunek oczekuje, może nie być jedynym przewozem, który ma zrealizować. Jeżeli pomimo wezwania nadawcy do przedstawienia instrukcji, nie może ona zostać zrealizowana, albo nadawca nakazuje przewoźnikowi nadal oczekiwać na załadunek, który nie następuje, to przewoźnik powinien wezwać nadawcę do wykonania umowy. Po bezskutecznym wezwaniu, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez drugą stronę umowy PRZEWOŹNIK MOŻE ODSTĄPIĆ OD ZLECENIA PRZEWOZOWEGO.
Kolejna okoliczność, która daje taką szansę, to niewłaściwe przygotowanie przesyłki do przewozu. Zgodnie z art. 17 ust. 4 lit. b Konwencji CMR, przewoźnik jest zwolniony od swej odpowiedzialności, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie.
W takiej sytuacji warto zadzwonić, a najlepiej wysłać e-mail lub wiadomość SMS, i poinformować zleceniodawcę o zdarzeniu. Wskazać, że towar nie nadaje się do przewozu, ponieważ nie został należycie opakowany. Jeżeli pomimo zgłoszenia zastrzeżeń nadawca nie podejmie żadnych kroków, jest to powód do odstąpienia od zlecenia.
Co ważne – udowodnienie takich okoliczności spoczywa na przewoźniku, dlatego warto by kierowca zrobił zdjęcia towaru i wpisał adnotację do listu przewozowego.
Co zrobić z ładunkiem po odstąpieniu od umowy
Przewoźnik jest odpowiedzialny za przesyłkę w trakcie trwania przewozu. Jego zakończenie następuje w momencie wydania przesyłki osobie uprawnionej lub w przypadku zlikwidowania przesyłki. Przewoźnik ma prawo zutylizować towar w przypadku:
✅ braku wykonalnych wskazówek do usunięcia przeszkody w przewozie lub wydaniu przesyłki;
✅ zaginięcia dokumentów przewozowych i braku możliwości ustalenia osoby uprawnionej do rozporządzania przesyłką.
Jednak w pierwszej kolejności, w przypadku odstąpienia od umowy, przewoźnik powinien ustalić osobę uprawnioną do rozporządzania przesyłką i wystąpić do niej o wskazówki. Taka osoba ponosi oczywiście koszty ich wykonania.
Likwidacji przesyłki dokonuje się w drodze:
✅ sprzedaży;
✅ nieodpłatnego przekazania;
✅ zniszczenia.
Jeżeli działania podjęte przez przewoźnika w terminie 30 dni od przewidywanego terminu odbioru, nie przyniosą rezultatów, przewoźnik jest zobowiązany do likwidacji przesyłki. Trzeba jednak pamiętać, że musi dodatkowo upłynąć dziesięciodniowy termin od dnia zawiadomienia uprawnionego o zamierzonej likwidacji przesyłki. Chociaż nie zostało to wskazane w przepisie, przesyłka powinna być likwidowana według kolejności określonej tj. najpierw sprzedaż, a dopiero, gdy okaże się to niemożliwe nieodpłatne przekazanie. Zniszczenie przesyłki jako czynność nieodwracalna powinna stanowić ostateczność.
Sprzedaż przesyłki po cenach rynkowych może być o tyle korzystna, że uzyskaną kwotę podmiot uprawniony (np. spedytor) otrzyma dopiero po oddaniu należności przewoźnikowi. A jeżeli kwota jaka należy się firmie transportowej jest wyższa niż towar, przewoźnik przejmuje ją w całości i otrzymuje wyrównanie od swojego zleceniodawcy.
